Bàu Trúc – Làng gốm Chăm cổ nhất Đông Nam Á
- 04/09/2025
- ĐIỂM ĐẾN, ĐIỂM ĐẾN VIỆT NAM
- gốm Bàu Trúc
Từ hàng trăm năm nay, những phụ nữ Chăm làng Bàu Trúc thế hệ nối tiếp thế hệ ai cũng biết làm gốm. Bởi họ chính là nhân tố quan trọng trong việc quyết định để nghề làm gốm cổ truyền của dân tộc được bảo tồn, lưu giữ và sống mãi với thời gian.
[rpi]
Gốm Bàu Trúc – nét văn hóa cần giữ gìn
Với kỹ thuật nung nấu đặc biệt, đỉnh cao, mang đậm bản sắc văn hóa Chăm. Bàu Trúc là một trong những làng gốm cổ nhất Đông Nam Á còn tồn tại cho đến tận bây giờ.
Nằm ven quốc lộ 1A, cách thành phố Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 10km về phía Nam, làng gốm bàu Trúc thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, Ninh Thuận. Đây là một trong số những ngôi làng cổ nhất ở Đông Nam Á. Đồng thời cũng là làng duy nhất làm gốm hoàn toàn bằng tay. Cùng với làng dệt Mỹ Nghiệp, làng gốm Chăm Bàu Trúc cũng nằm trong chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống của người Chăm, trở thành điểm du lịch Ninh Thuận nổi tiếng.
Theo những vị cao niên sống ở đây, ngôi làng Bàu Trúc trước có tên gọi theo tiếng Chăm là Paley Hamu Trok, có nghĩa là Ma Tró hay “làng trũng” trong tiếng Việt, xưa là địa danh làng Vĩnh Thuận thời Minh Mạng năm 1832. Vào năm 1964, do một trận lụt lớn mà dân làng phải di dời về vùng đất có nhiều cây trúc bên cạnh một cái ao lớn. Từ đó người dân gọi là làng Bàu Trúc.
Từ tài liệu sử sách cho biết, nghề gốm do vợ chồng ông Poklong Chanh, một trong những vị tổ sư của nghề gốm Chăm dạy cho phụ nữ trong làng. Vào thời hưng thịnh của triều đại Poklong Garai, ông đã từ chối làm quan và về làng dạy cho phụ nữ Chăm cách nắn, nung đất sét tạo thành những vật dụng phục vụ đời sống hàng ngày. Do đặc trưng của đồng bào Chăm là theo chế độ mẫu hệ nên nghề này chỉ được truyền cho người phụ nữ trong phả hệ.
Sau này, để tưởng nhớ công ơn của ông tổ nghề gốm, người dân nơi đây đã lập đền thờ, tổ chức lễ cúng ông Poklong Chanh vào dịp lễ Katê từ cuối tháng 9 đến tháng 10 theo lịch Chăm hàng năm ở Tháp chàm Poklong Garai.
Bằng đôi bàn tay tài hoa của mình, những người phụ nữ Chăm đã thổi hồn vào đất sét vùng sông Quao, tạo ra những tác phẩm “nở hoa” và giữ lửa cho nghề gốm truyền thống gần nghìn năm nay.
Để làm ra sản phẩm gốm, những người phụ nữ ở Bàu Trúc không sử dụng bàn xoay như những nơi khác. Việc tạo hình và làm mịn bề mặt sản phẩm, họ sẽ vừa đi giật lùi vòng quanh chiếc trục gốm đặt khối đất sét, vừa đều tay xoa vuốt. Sản phẩm càng cầu kỳ, nhiều chi tiết hoặc kích cỡ càng lớn thì thời gian đi giật lùi càng lâu. Cứ thế, có những ngày, họ phải đi 5 – 7 km để dốc hết tâm huyết cho “đứa con tinh thần” của mình.
Điều đặc biệt hơn, khi đến đây du khách sẽ hoàn toàn bất ngờ khi những dụng cụ tạo hoa văn trên sản phẩm gốm Bàu Trúc chỉ là những vỏ sò, nắp chai, hòn đá,… Bằng con mắt nghệ thuật và óc sáng tạo, bàn tay khéo léo của những người thợ nơi đây, những thứ bỏ đi ấy đã tạo nên những hoa văn hình răng cưa, sóng nước, hoa, lá… đẹp mắt và độc đáo.
Theo chia sẻ của người thợ cao niên trong nghề cho biết, quy trình nung gốm Bàu Trúc cũng hết sức khác biệt. Sản phẩm không nung trong lò mà nung lộ thiên ngoài trời trong khoảng 6 tiếng đồng hồ, ở nhiệt độ từ 500 độ C trở lên. Lớp dưới cùng họ để củi, sau đó để sản phẩm lên rồi phủ rơm lên, chất thành đống rồi đốt.
Sau khi nung, gốm Bàu Trúc được người Chăm sử dụng các loại phun màu từ nguyên liệu thiên nhiên như trái dông, trái thị để có các màu sắc vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám xen lẫn vệt nâu, mang đặc trưng của nền văn hóa dân tộc Chăm. Tiếp theo, tạo độ bóng là giai đoạn cuối cùng trước khi đem sản phẩm trưng bày. Họ sẽ dùng tinh chất được ngâm từ vỏ hạt điều trước đó, phun đều lên khắp bề mặt của sản phẩm để tạo độ sáng, bóng cho sản phẩm.
Đa phần các sản phẩm gốm ở đây thường gắn liền với đời sống sinh hoạt hằng ngày của người dân như ấm, chén, chum hay tượng phật, vũ nữ Apsara, phù điêu hình vua Chăm…
Vào năm 2017, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã công bố quyết định chứng nhận nghệ thuật làm gốm của người Chăm Bàu Trúc được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Cộng với danh xưng “làng nghề cổ nhất Đông Nam Á” là những yếu tố thuận lợi chắp cánh cho tiếng tăm gốm Bàu Trúc bay xa, bay cao đi khắp muôn nơi.
Nếu như có dịp đến với miền vùng duyên hải Nam Trung Bộ đầy nắng gió, đi du lịch Ninh Thuận thì các bạn đừng quên dành thời gian ghé thăm làng gốm Bàu Trúc – nơi “đất nở hoa” từ những đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân gốm, nơi chất chứa cái hồn cũng như nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Chăm xưa.
